Эрт урдийн цагт нэгэн баян хаан байж гэнээ. Тэрээр маш ганган бөгөөд нэг хувцсыг хоёр өдөр өмсдөггүй, өдөр болгон шинэ тансаг харагдахыг эрхэм болгодог нэгэн аж. Нэгэн өдөр холын орноос хоёр оёдолчин хүрэлцэн ирээд, хаанд өмнө нь хэнч өмсөж байгаагүй, хамгийн тансаг уран хийцтэй хувцас оёж өгөхөөр амлаж, шанд нь мөн маш их эрдэнэ горилсонд, ганган хаан зөвшөөрч хоёр оёдолчинг ордондоо орууллаа.
   Өдөр хоног өнгөрсөөр, өнөө хоёр оёдолчин ордон дотор өөрийн юм шиг цамаархаж, дураараа авирлана. Хаан хувцсаа бэлэн болж байгаа эсэхийг шалгахаар очтол оёдолчид  утсаа ээрүүлдэн, шаргуу ажиллаж байгаа харагдана.
Тохирсон өдөр болж, хаан хувцсаа өмсөхөө тэсж ядан байлаа. Харин оёдолчид хоосон гараа болгоомжтой нь аргагүй дэлгэж, дээр нь ямар нэг юм тавьсан юм шиг хаанд бараалхав. Хаан болон түүнийг хүрээлэгчид бүгд гайхалд автлаа. Хоёр оёдолчин хэлэв: Энэ бол Дэлхийд хосгүй, эрднийн хувцас. Гагцхүү ухаантай хүнд л харагдаж, тэнэг хүнд юу ч үзэгдэхгүй хэмээв. Хаан ухаантай гэдгээ батлахын тулд хувцасны сайхныг шагшин магтаад, шинэ хувцастайгаа ард иргэддээ мэндчилэхээр боллоо. Ордныхон ч мөн түүнийг дэмжицгээв. Хоёр оёдолчинд шан харамжийг нь харамгүй цайлгажээ.
   Ард иргэд ч нүцгэн хаанаа шагшин магтаад, түүний сүр хүч, ухаантайг хэлэлцэн байв. Гэтэл цугласан олны дундаас бяцхан хүү хааныг заагаад "манай хаан шалдан байна" гэж чанга дуугаар хэлчихлээ. Хүүгийн эцэг  хааны өмнө сөгдөн өршөөл эрэн уучлалт гуйхад хаан, үнэхээр өөрийн нүцгэн байгааг мэдэх ч тэнэг бишээ харуулахын тулд л хувцастай мэт авирлаж байсандаа гутан үнэнийг хэлсэн хүүг шагнахаар болж, хувцасгүй байгаагаа хүлээн зөвшөөрчээ.

   Энэ үлгэрийг сонсоогүй хүн ер нь ховор байх. 14-15 зууны үеийн харанхуй Европын үнэнийг харуулсан энэхүү үлгэрт ард иргэдийн бодол санааг яаж боомилж байсныг харуулдаг. Ордныхон, ард иргэд, тэр бүү хэл хаан өөрөө хүртэл баригдмал түгжигдмэл бодол санааныхаа боол болж бусдын доог болсон. Ер нь нэг үгээр хэлэхэд, хувцсаа тайлахлээр үнэн мөн нь харагдсан гэхүүдээ.
   Бодоод үз лдээ. Хувцас өмсөхлээр бүх л биеийн өө сэв дарагдаад нууцалчихна. Хэрвээ хүн нүцгэн явдаг бол Фитнесс Бодибилдинг гэсэн спортууд хурдтай хөгжих байсандаа. Өөрөөр хэлбэл нууж далдлах юмгүй болоод ирэнгүүт, өөрөө өөрийгөө засахаас өөр аргагүй болж, жаахан хэтрүүлэг байж мэдэх ч зөв бие галбирлуу тэмүүлнэ.
Энэ "нүцгэн" нээлттэй байдлыг харин төр дээр хэрэгжүүлэх ёстой гэж боддог. Нэг хэсэг нээлттэй засаг гээд л эхэлж байсан. Харин бүрэн утгаараа "нүцгэлэхээс" нааш нээлттэй төрийн бодлого хэрэгжихгүй боловуу.
   Глоб Интернэйшнлийн "Төрийн нууц ба мэдээллийн эрх чөлөө"2006 судалгаагаар , Монгол улсын төрийн, нийтийн үйлчилгээний байгууллагууд нь жирийн иргэдтэй харьцдаггүй, мэдээллээ шалтгаангүй нууцалдаг, хариуцсан ажлаа мэддэггүй гэх зэрэг олон дутагдлууд ажиглагдаж байна. Хамгийн энгийн нь гэхэд л, ажил цуглах цагтаа албан газар дээрээ байхгүйгээс болж маш их чирэгдэл болдгийг хүн бүхэн мэдэх байхаа. Зун нэг найзтайгаа хамт Ус Суваг Ашиглалтын Газар очиж хичээлд хэрэглэгдэх мэдээлэл цуглуулах гэсэн боловч, цайндаа гараад ирээгүйн улмаас хариуцсан хүнийг нь өдрийн 3 цаг хүртэл хүлээхэд хүрсэн. Мөн аливаа яамд, төрийн захиргааны байрлуу ороход үнэмлэх биеийн байцаалтаа бүртгүүлдэг нь илүү чирэгдэл гэж санагдаж байна. Магадгүй чухал обьект гэдэг утгаараа орж гарсан хүнийг цагдах шаардлага байх ч,  үүнийгээ тодорхой хүрээнд л байлгамаар. Жишээ нь Тагнуулын Төв Газар, Цагдаагийн Ерөнхий газар, Батлах Хамгаалах Яам, Засгийн Газрын Ордон гэх мэт. Харин Боловсролын Яамруу орох гэж яваа оюутныг биеийн байцаалт аваад зогсох цаг, завны гарз юм боловуу гэж бодож байна. Үүн дээр, харуул жижүүрүүдийн харьцаа болон ажлаа мэдэхгүй байдал нь учир мэдэхгүй биднийгээ басчхүү их бухимдуулдаг. Үүдэнд нь цагдуулж цагдуулж орчихоод, хариуцсан ажилтантай нь уулзаж чадахгүй эсвэл хариуцсан ажлаа мэдэхгүй хүнд сурталтангаас үг гуйж сөгдөн мөргөх нь яах аргагүй Монголд мэдээллийн ил тод байдал хэрэгтэй байгааг харуулна.
  Дээрхи судалгаанд, судалгааны асуулт болгож ямар ч нууцын зэрэглэлд багтах ёсгүй асуулт болон, аливаа эрдэм шинжилгээний ажилд зайлшгүй хэрэглэгдэж болохуйц сэдвүүдийг Төрийн албадуудаас асуусан байна. Гэвч "Мэдэхгүй нь мянган үгний таглаа" гэгчээр эзэн хариуцагч нь тодорхойгүй болох, ямар нэгэн нууцын зэрэглэлд хамруулж мэдээлэх өгөхгүй байх нь элбэг тохиолдсон байна.
  Тэдгээр мэдээллийг төрийн нууцаар хамгаалан иргэдэд дэлгэхгүй байх нь Ардчилсан улсын хувьд байж болшгүй зүйл гэж бодож байна. 2007 оны Економист сэтгүүлд(The Economist Intelligence Unit’s index of democracy 2007) гаргасан Ардчиллын түвшний судалгаагаар Монгол орон 56р байр буюу нийт 10 онооноос 6.6 оноотойгоор "Дутагдалтай Ардчилал(Flawed Democracy)" хүрээнд хамрагдсан байна.

  21-р зуун, мэдээллийн эрин зуун хэмээн амтай болгон хэлэлцэж байгаа билээ. Интернэт, глобалчлалын шуурга Монголыг тойролгүй өнгөрч байгаа нь нүднээ илт байна. Энэ үед харин Монгол төрийн хаалттай байдал, хүнд суртал биднийг хойш нь татах дөнгө болж магадгүй байна. "Мэдээлэл" гэдгийг нөөц баялаг гэж үздэг болсон ч, тэр нөөцийг ард иргэддээ зүй зохистой, чөлөөтэй хүртээхгүй байгаа нь Ардчилал, зах зээлийн эдийн засагт тохирохгүй байгаа мэт.

  Нүцгэн хааны үлгэр нь харамсалтай ч гэсэн, тэр, бүхний өмнө нүцгэн гарч ирээгүй байсан бол сайхан хувцас, өнгө будагны цаанаас жинхэнэ мунхаглал нь танигдахгүй байсан бизээ. Бяцхан хүүд доромжлуулж түмний шившиг болсон ч гэсэн ухаарсан хаан амар сайхандаа жаргаа байлгүйдээ.

Аутсорсингийг хөгжүүлэхэд хоёр тэрбум төгрөг зарцуулна гэсэн мэдээ уншлаа. Ерөнхий боловсролын 1-5 ангийн сурагчдад бяцхан компютер тараана гэнэшүү. Бас бүх сургуулийг шилэн кабелжуулна. Сайхан сонсогдож байнадаа. Сайханаас гадна үрэлгэн биш үү.

Миний бодлоор мэдээллийн эрин, мэдээллийн зуун гэж шуугиад хамаг юмаа интернэттэй холбосны ашиг нь гарахгүй л болов уу. Хаашдаа гараад тав алхаад нэг интернэт кафед, нэг талхнаас ч хямдхан үнээр суучихаж болох учраас сургуулиудыг "дэлхийтэй холбох" шаардлагагүй. Бас бага дунд ангийхны хувьд бол ерөнхий хичээлүүд, байгалийн ухааны сайн суурьтай л бол интернэт, цахим технологийн мэргэжилтэнгүүд маань аяндаа ар араасаа төрцгөөх биз.

Хавар тариалангийн цагаар Канад, Голландаас цаг уур нь төстэй юм гээд баахан үр, техник импортолдог.  Элдэв халдварт өвчин гарлаа гэхэд "хаанахаас оруулж ирдэг тэр эм, вакцин, ийлдэс нь дуусчлаа арга байхгүй" гээд сууж байдаг бид нарт ХААИС-н 10000 оюутан хүрэлцэхгүй л байна гэсэн үг. Тоог нь нэм эсвэл чанарт нь анхаар, эрдэм шинжилгээнд нь хандив өргө. Монголд их сургууль төвтэй шинжилгээ судалгаа хийдэг болмоор санагдах юм. Оюутнууд чинь зөвхөн бахлаавар, магийстр авах гэж сургуульд элсдэггүй байлтай. Тэгвэл зөвхөн сонсоод тэрийгээ шалгуулаад явдаг дунд сургуулийхнаасаа юугаараа илүү гарах билээдээ. Ямар нэгэн гадаадын төслийн гаргасан дүнгээр социологийн тооцоо гаргаж байхын оронд "Хүмүүнлэгийн Их Сургуулийн гаргасан тооцоогоор Монгол гэр бүлүүдийн..." гэж байгаад УЙХ-н гишүүн маань илтгэлээ тавибал арай л "өөрийн" сонсогдох юм болуу. Нэг мэдсэн яриагаа алгасаад үсэрж  явна.
Миний ойлгосноор хүүхдүүдэд нөүтбүүк тарааж, сургуулиудыг сүлжээнд холбох нь Хүүхдүүдийг бага наснаас нь интернэт, цахим технологитой дотносуулах гэсэн санаа юм шиг байна. Уг нь ч 9 сарын 1нд ширээн дээрээ бүгд компютерээ дэлгэж тавиад, багш нь "за та нар одоо баабарпэдиа ороод Монголын Нууц Товчоо гээд хай" гээд л хичээл эхэлвэл сайхан юмаа. Гэхдээ тэд эдгээр зүйлстэй харьцаж эхлэх арай болоогүй гэж бодож байна. Суурь мэдлэг, нийгмийн харилцаа юу юунаас түрүүнд хэрэгтэй. Өдөр ирэх тусам хүмүүний харилцаа муудаж, нийгэм бүхэлдээ цахим харилцаанд шилжиж аюул болж байхад бага насны хүүхдийг аль болох эдгээрээс хол байлгах хэрэгтэйдгээ.
Үүний дээр эдгээр түр зуурын хөрөнгө оруулалт нь зорьсон зорилгодоо хүрэхгүй юм биш байгаадаа. Бага дунд ангийханд яаж мэдээлэл хайх тухай биш, яаж чармайж сурах тухай зааж байсан нь ямар ч байсан 12 ангиа төгстөл нь хэрэгтэй. Бас нэг зүйл бол тэд чинь хүүхдүүд шүүдээ.
 Миний төгссөн сургуулийн компютер кабинэт сүлжээнд холбогдсон, тооны хувьд чамлахааргүй байсан. Харин тэр хангамжийг ашгласан бид нар хичээл тармагц видео тоглоомын газарлуу гүйх шаардлагагүй болтол тоглоомоор хангагддаг байж билээ.

Хаашдаа суурь мэдлэг, задгай сэтгэхүй нь бүрдцэн шинэхэн оюутнуудыг жинхэнэ нарийн мэргэжил, судалгаа шинжилгээтэй холбох газар нь Их сургуулиуд байх болно. Энд зөвхөн сураад зогсохгүй, сурснаа хэрэгжүүлэх талбар байх ёстой. Билл Гэйтс нар Их сургуульд сурах ёстойгоо өөрөө сурчихсан хэрэг биш, харин хийж бүтээх ёстойгоо бие даагаад хийчихсэн юм.

өшөө цааш нь үргэлжлүүлж бичнээ...

2 жилийн өмнө ийм юм бичиж байсан байх юм.

“Монгол Улсын боловсролын зорилго нь иргэнийг оюун ухаан, ёс суртахуун, бие бялдрын зохих чадавхитай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даан сурах, ажиллах, амьдрах чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд оршино”

 

Монгол улсын боловсролын тухай хууль

 

Монгол улс, 2,7сая хүн 100 илүү их дээд сургуультай. Энэ тооноос үзвэл сургуулийн хангалттай байдлаараа дээд боловсролтой хүний нөөцийн баялагтай байж болохч энд мөн чанарын тухай ярих ёстой.

Сүүлийн хэдэн жилийн турш Монголын боловсролын системд гараад байгаа асуудал бол их дээд сургуулийн элсэлтийн шалгалт гэхчлэн олон нөхцөлд газар авсан боловсрол дахь авилгал юм. Дээд боловсролын бүх төвшинд авилгал илэрдгээр барахгүй бүх үйл ажиллагаанд нь нөлөөлж байна.

Авилгал гэдэг нь албан тушаал эрх мэдлээ зохисгүй ашиглаж хувийн болон материаллаг ашиг олох явдал бөгөөд түүний ерөнхий илрэх зам нь зөвшөөрөл олгох тогтолцоо, лиценз болон байгууллагын эрхийн бичиг гаргах, мэрэгжлийн удирдлага зэрэг байдаг.

Боловсролын хувьд багш, сургууль нь суралцах эрхийг шудрага бус өрсөлдөөнөөр олгох, шалгалтын дүнг үнээр(бусад материаллаг зүйл ч байж болдог) засах байдлаар илэрнэ. Хахуульдагдсан шалгалтын үр дүнд хамгийн бага мэдлэгтэй сурагч ч дээд сургуульд элсэх эрх олж чаддаг. Зарим тооцоогоор сургуульд элсүүлэх хуваарийн ихэнх нь хөрөнгөтэй хүүхдүүдэд зарагдсан.  Мөн их дээд сургуулийн элсэлтийн шалгалтын оноо болон элсэх эрх нь тухайн сургуулийн нэр хүнд, чанараас шалтгаалж 100 – 3000 орчим долларын үнэд хүрдэг гэсэн явган яриа ч байдаг(гэтэл Монгол энгийн өрхийн сарын орлого 100-200 доллар байгаа).

 Нэгэнт ийм замаар элсээд орсон оюутан сурсан зангаараа мөнгөө төлөөд шалгалтуудаа давчихна, бүр эцэст нь Дипломоо хүртэл худалдаж авна(мөн л зуу зуун доллар).

Бас нэг хэлбэр нь авилгал боловсролын материалд нөлөөлжээ. Професорууд өөрийнхөө номыг оюутнууддаа шалгалтын дүн зэргээр нь дарамталж шахна, эсэхүл хичээлийн сурах бичиг болгон ашиглаж аргагүй байдалд оруулдаг.

 

Шалтгаан болон үр дагавар:

Авилгалын шалтгаан маш олон байх бөгөөд магадгүй улс орны эдийн засгийн хэт муу байдлаас үүддэг байж болох юм. Багш удирдлагын цалин нэр хүнд сүүлийн арван жилд эрс буурснаас болж ядуухан цалингаасаа илүүхэн орлого олохын тулд тэд хээл хахуульд автдаг. Мөн боловсролд хэтэрхий нэвчсэн төрийн зохицуулалт нь боловсролын салбарыг улам хямралд оруулжээ. Улсын тус салбарт оруулах төсөв багассан нь их сургуулиудыг мөнгөний өөр эх үүсвэртэй болоход хүргэсэн байж болох юм. Хэрэгждэггүй хуулиуд болон төрийн хэт зохицуулалт нь авилгалын төвшинг улам нэмэгдүүлж байна.

Эдгээрээс гадна Монголчуудын өргөл барьц өгөх үзэгдлээс болж боловсрол дахь авилгал энгийн асуудал болон хувирч хуурах хахуульдах зэрэг нь амьдрал дээр бараг хүлээн зөвшөөрөгддөг.

Авилгал хээл хахуулийг бууруулах, авилгалын эсрэг үйл ажилагаанууд цөөхөнч болов явагдаж байгаа ч бодитой өөрчлөлт нийгэмд гарах төлөвгүй л байна. Сургуулийн ажилтан, багш, албаны хүмүүс авилгалыг хүлээн зөвшөөрсөн хэвээр. Учир нь тэдгээр эрх мэдэлт, өндөрлөгт байгаа хүмүүс маань өөрсдөө авилгалын нэг хэсэг болж тэрнээсээ ашиг олсоор байгаа.

 

Үр дүн, ирээдүй

Хэдийгээр монгол улсын боловсролын хуулинд “иргэнийг оюун ухаан, ёс суртахууны чадвартай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг болгон төлөвшүүлэх” зорилт байдагч авилгалын уршгаар энэ нь алдагдаж байна.

Дээд боловсрол бол улс орны эдийн засаг, ардчиллийн түлхүүр болдог. Учир нь аливаа улс үндэстэн их сургуулиудаараа ирээдүйн лидерүүдээ бэлдэж бас сонгодог билээ. Хэрэв энэ сонголт нь нэр хүнд хахууль дээр суурилвал улсын эдийн засаг нийгмийн хэтийн байдал тийм л болно. Ирээдүй болсон оюутан сурагчид ямар орчинд боловсроно тэр л орчин улс оронд минь удахгүй ноёрхоно.Өнөөдөр чанаргүй боловсон хүчин төрвөл маргааш чанаргүй Монгол улс мөхнө. Шалгалтуудаа хахуулиар давсан болохоор жинхэнэ сурсан мэдлэгээр хомс нэгэн мэргэжлийн ажил дээрээ гараад хэцүүддэг нь эдийн засагч, хуульч, математикч мэргэжилтэй худалдагч нарыг олон төрүүлдэг. Тэд улсын хөгжилд нэмэр өгөх боловуу. Японд ахлах сургууль төгсөгчдийн 40-50 хувь нь л дээд боловсрол эзэмших эрхтэй болдог нь мэргэжлийн тэнцвэрийг хангах, чанартай хүний нөөц бүтээхэд, мөн тусгай мэргэжлийн салбарыг эзгүйдүүлэхгүй давхар давхар сайн талтай. Харин манайд 90 гаруй хувь нь их дээд сургуульд элсэж байна. Үүн дээр авилгалаар бүтсэн сургуулиуд ч чанаргүй сургалтаар чанаргүй төгсөгч гаргадаг.

Хэрэв сургуулиуд “үнэнч” байдал, “иргэний нийгэм” “иргэний үүрэг” зэргийн ач холбогдлыг оюутнууддаа ойлгуулж чадахгүй бол эдгээр үнэт зүйлс манай улсад тогтож чадахгүй, түүгээр үл баран өдгөө ардчилал, шудрага нийгмийн үйлсд хувь нэмэр оруулж буй төгсөгчдийхөө нэрийг хугалах болно.

 

Юу хийж болох вэ?

Авилгалын асуудалтай тэмцэх яг тохиромжтой арга байхгүй байж болохч юун түрүүнд энэ гаж үзэгдлийн явц, хор уршигийн талаар цэгцтэй сургалт явуулж сурагч оюутнуудын авилгалтай тэмцэх санаачлагыг нэмэгдүүлэх нь чухал байна. Мэдээж төрөөс боловсролын байгууллагт оруулах мөнгийг ихэсгэж, авилгалд өртөхгүй байх боломжийг олгоод үзье.

Мөн оюутны холбоо, оюутны засгийг дэмжиж ажиллаж болно. Авилгалыг дарахад пенцилинтэй адил хүчтэй эм байхгүй тул түүний сүүдэрт өртдөг хүн бүр улс орныхоо ирээдүйн хөгжлийн төлөө зөв шийдвэр гаргавал боловсролын авилгалыг бидний ухамсар ялна.

One horrible thing that human created was war. War kills thousands of man and more would be remained in suffering. However act of war is brutal it has less includes and final result rather than the other terrible creation of human. It is unexpected effect from the media.

We receive media from numerous sources, consequently we living in the media. from sunrise till sunset, we crosses the fire line that mixed with some documentaries, color and pictures, words and sounds. Since you hit by wrong information on your sensitive point you will be beaten.

There are several powerful weapons in this battlefield: such as television, radio and internet. In modern days using this devices can give you all the information that you need.

We know radio is the cheap way to satisfy regular necessity. But the TV is magic box that broadcasts visual elements. Since we receive any information simultaneously with sound and visual, then people attract to it. Moreover it can animate narrative or even novels. Finally most scaled and globalized media device is the internet.

Now consider about bad effect of this devices to us. Radio is a main technology that we listen to song. But some songs have too many rude languages and trends to give wrong information. They are effective weapon against society. There are some bad sides in TV, it can gives wrong impression or image about something. In a result it can shake social stability, especially it has an ability to overtake teenagers mind.

However we can list advantages of the internet, in other hand it hadn’t resolved the problem of privacy policy and have no controlling. Therefore it is followed by every aggression against ethic.

Finally since there is benefit in the war so there is disadvantages in the media. Although these are great creation of human beings but its dangerous.

Хятадууд муу – Монголчууд сайн, тэд сул – бид хүчтэй, тэр авилгалч – энэ эх оронч гээд л бид бүхнийг хоёр тууль дээр ялгасаар түүндээ баригдан тархиа идүүлж байна. Аливаа асуудлыг олон талаас нь харах нь яршигтай бас нийгмийг олигтой цочроож чадахгүй болохоор улс төрчид, иргэний хөдөлгөөнүүдээс авахуулаад захын лангуун дээрхи авгай хүртэл “тэднийх чинь хужаагаас оруулж ирдгийн, манайх Сэлэнгийн төмс” гээд үнэн ч бай худал ч бай шивнэж байх. Монголчууд бид, юм олон талтай гэдгийг мартжээ. Батааг Доржоо муулвал Доржоо сайн гээд л бодчихдог. Саяханы нэг Япон мэдээн дээр, Хятадад мантууны махны оронд кардон цаас дэвтээгээд хийж байгаа тухай Бээжин Телевизийн нэвтрүүлгийг үзүүллээ. Айхтар хэрэг, муу Хятадуудуу гэж бодоод байж байтал, хэд хоногийн дараа, Бээжин Телевизийн гаргасан мэдээлэл худлаа байсан, зохиомлоор нэвтрүүлэг бэлтгэсэн гээд Хятадын нэг сонингоор тарсан гэнэ. За тэгвэл алинд нь итгэх вэ?

Яг үнэндээ Монголын улс төрийн хэрүүл ийм маягтай л байгаа. Нэг нь нөгөөгөө буруутгангуут, “Чи өөрөө эхлээ биздээ” гээд жаахан хүүхдийн хэрүүл шиг юм эхлүүлдэг байхаа? Гэм нь ард иргэд бид нар нь итгээд, хөөрөөд, жагсаад, буулгаад явж байдаг. Уг нь өөрийн толгойтой баймаар. Бодвол олны үг ортой гэдэг бизээ.

Сүүлийн үед газар аваад байгаа үндсэрхэг үзэл байнаа. “Хүн алж болохгүй Хужааг алж болно” гэж байна. Тэд нар Монголд муу юм хийгээд байгаа болохоор тааралдсаныг нь барьж балбаад бай гэж номлоод байх шиг билээ. Уг нь би өөрийгөө хэнээс ч дутуугүй үндэстний үзэлтэй гэж үздэг. Гэхдээ хэзээ ч Хятад Хүнийг хараад “цохиод авах юмсан” гэсэн хүсэл төрж байсангүй. Тэр олон хүнийг түншээд түншээд барах биш, хэсгийг нь барлаадаа гэхэд хэдэн жилийн дараа, “Монголд байгаа өөрийн иргэдийхээ эрх ашгийг хамгаална” гээд ногоон хувцастай Хятад баатрууд ороод ирэхвийдээ. Тэгсэн цагт буруутгах арга байхгүй, хоёр сэтгүүлч барьцаалсны төлөө дайн дэгдээдэг болсон энэ Дэлхийд хэдэн зуун иргэнийг нь нүдчихвэл юу болох нь ойлгомжтой болов уу. Энэ үгсээрээ Хятадуудыг өмөөрсөн хэрэг байхгүйг ойлгосон бизээ, харин хүчээр биш арай өөр арга байдагсан бол эхлээд бодож үзчээд хөдөлвөл яасан юм бэ гэж...

2＊2=4 энийг бодоход амархан, “хоёрын квадрат” гэж нэрлэдэг. Надруу хялайвал зөрүүлээд шанаа, энийг ч бас бодоход амархан. “Квадрат толгойтнууд” гэж нэрлий. Нэгнийгээ муулж, муулсныг нь сайлж байдаг энэ нийгмийг харин “Квадрат Нийгэм” гэж хэлий. Квадрат нийгмээ муулах би бас мөн квадратист нөхрөө...

Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш Кремлээс Тегранд айлчилсан анхны төрийн тэргүүн В.Путин Герман дахь айлчлалдаа Ираны тухай "Тэдэнд айх зүйл байхгүй, Надад итгэ" гэжээ. Тэрээр Иранд очин мэдэгдэл хийх үедээ, Америкийг хатуу буруушаагаад, мөн Каспийн тэнгисийн бүс нутагт ямар ч Америкийн зэр зэвсгийг оруулахгүй байхыг Америк болон бусад орнуудад анхааруулсан байна.

Нэг иймэрхүү мэдээ олж уншлаа. Намайг энд сургууль байр хоёрын хооронд гүйж байхад "дайны" утаа ойрхон байгаа ч юм шиг сэтгэгдэл төрөөд хачин байнаа.

Хэдэн жилийн өмнө Иракруу АНУ довтолсныг санаж байгаа байх, хэд билээдээ мартаж. Нэг бавгар сахалтай ах Жоорж Буушыг уурлуулсын байх, их л муу хүн, тэгээл очиж банга хүртээх гэж дайн хийлээ гэж бодож байсын. Би угаасаа "I US" байсын болхоор. Тэгтэл өнөө сунжирсан дайн нь одоог болтол унтраагүй цурамтайгаа, би бас нэг юм ойлгохтойгоо болоод ирсэн чинь учир шалтгаан нь өөр ч байж болох юм байна гэж бодож эхэлжийн. Олон хүмүүс энэ дайныг "газрын тосны дайн" гээд байсан. Харин улс төрийн тоймч hikari-н бодлоор бол тийм биш шиг. Ирак буюу эртний соёл иргэншлийн "эх" энэ нутаг нь стратегийхаа хувьд өндөр ач хобогдолтой газар юмуудаа. Учир нь гэвэл Дорно зүгт Иран цаашлаад Каспийн тэнгис өшөө бага зэрэг явбал хуучны СССР-н нутаг бий.  Өрнө ба өмнөддөө хоёр тивийн зааг орчим, ерөнхийдөө "стратегийн бэлчир газар" гэж би хараад байгаан. АНУ Иранруу довтлох нь Иракын дайны маргаашнаас олны таамаг болсон бөгөөд, Ирантай хил залгаа Персийн булан, Афганистан нь өнөөдөр хэдийнээ US Military base болоод байгаа билээ. Мөн Иранруу хийх дайралтын түшиц газраа Азербажан байхаар тогтоод байна гэсэн цуу яриа ч дэгдэж байх шиг байна. Тэдэнрүү довтлох болсон шалтгаан (шалтаг ч гэхүү) нь Иран үй олноор нь устгах атомын цэнэгийн хөтөлбөр хэрэгжүүлээд байнаа гэсэн айдастай холбоотой. Энэ мэдээж Америкийн тагнуулын байгууллагын гаргасан дүгнэлт боловч үүний өмнө, Иракд мөн үй олноор нь хөнөөх цэнэгт хошуунууд байнаа гээд байсан. Харин дайны дараа нотлогдож чадалгүй асуудал намжиж байна. Хойд Солонгосд мөн ийм төсөл хэрэгжүүлж байна гээд шалгаад, цаадуул нь үгүй гэж гүрийгээд, тэгснээ нэг өдөр Баллистик пуужин туршиж олон түмнийг цожирдууллаа. Ингээд нэгжиж нэгжиж цөмийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгааг нь олж хүлээлгээд одоо хаачихаад байгаа. Ираны хувьд ийм хөтөлбөр явуулж байгаагаа хүлээн зөвшөөрсөн боловч зөвхөн эрчим хүч, энхийн зорилгоор ашиглана гээд байгаа юм. Мохаммэд Эль Барадай тэргүүтэй багууд ч шалгаж үзсэн. Гэхдээ хачирхалтай нь газрын тосны нөөц олборлолтоороо тэргүүлэх орнуудын нэг, ОПЕК-ийн гишүүн маань эрчим хүчний төлөө уран баяжуулаад байдаг.
Харин энэ удаа Путин юу гэж хэлээд би энэ бичлэгийг бичих болсон бэ гэвэл. "Каспийн тэнгисийн 5 орон, мөн энэ бүс нутаг дахь орнууд аль нь ч Америкийн цэргийн баазыг нутагтаа оруулахгүй байхыг сануулаад, Каспийн тэнгис нь түүнтэй хил залгах орнуудын л мэдэлд байж, энэ улсуудын л худалдаа цэргийн хөлөг онгоцууд энд зорчих болно" гэжээ. Хэдийгээр хүйтэн дайн, газар нутгийн колончлолын үе төгссөн ч Каспи, ойрхи дорнод дахь АНУ-н нөлөөлөл, хараа хяналт ихсээд ирвэл яах аргагүй эртнээс тэмцэлдэж өрсөлдөж ирсэн гүрэн Оросын ашиг сонирхолд хаалт болно. Үүнээс гадна хоёр их хүч эх газраар хиллэх боломжтой болж байгаа юм. Угаасаа Оросын хувьд зөрчил, хурцдал байнга үүсж байдаг энэ бүс нутагт "давуу эрхийг" тэд атгах ёстой байтал Америкийн нөлөөллийн аюул буух гэж байна.

Энэ мэт шалтгаанаас болоод, бас дээр нь Дэлхийн энх тайван гэсэн лоозонг нэмээд Орос улс Америкийг зуун хувь дэмшихгүй байгаагаа харууллаа. Түүгээр ч зогсохгүй Аливаа асуудал тохиолдвол Ираныг хамгаалахаа хэлээтэхлээ. Аа тийм бас Путин өөрийн биеэр Тегранаар явж цөмийн хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа эсэхийг нягталсан юм шиг байгаан, Барууныханд "та нарын хэлээд байгаа шиг цөмийн зэвсэг байх нотолгоо алга байна" гэсэн гэнэ.
Дэлхийн нэгдүгээр дайн нэг иймэрхүү байдлаас үүдэлтэй юм шиг билээ. Том гүрнүүдийн хэлхээ холбоо гүнзгийрч бие биенийхээ бамбай болсон учраас асар богино хугацаанд олон улс үндэстэнг татан оруулсан хэрэг. Өнөөдрийн Орос Америкийн дипломат зөрчил удалгүй гал асаахыг хэн байг гэхэв. Тэгсэн цагт лавтай олон улс татагдан орох бизээ.


нэмэлт: Иракын дайн 2003 оны 3 сарын 20
                Бавгар сахалт - Саддам Хуссейн (1979он 7сар 16 - 2003он 4сар 9)
                Каспийн орнууд: ОХУ, Казакстан, Туркменистан, Азербажан, Иран
                Иран нь ОПЕК дахь газрын тосны нөөц, боловсруулалтын хэмжээгээрээ Саудын Арабын дараа хоёрт жагсдаг.
                Путины Иранд айлчлах үеэр түүнийг алах гэж оролдож магад гэсэн Оросын тагнуулын таамаг, айдас байсан.


Санамж: За намайг улс төрийни тоймч байтугай аятайхан бичиж ч чаддаггүйг минь мэдэх байх. тийм болхоор дээрхи дүгнэлтүүд нь үндэслэл багатай шүү. Өөрийхөө толгойд орсноор, жаахан цэгнэж үзээд ингэж бодсын. Харин мэдээллүүдийн хувьд баттай эх сурвалжаас авлаа.

Студэд улс төрийн тоймч hikari ажиллаа.

УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүл
© 2007, Өдрийн сонин

Монголчууд бид ардчилсан нийгэмд амьдрах болсоор 17 жилийн нүүр үзжээ. Тодруулбал төр болон хувь хүний зүгээс хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэх ёстойг хуульчилсан нийгэмд амьдарсаар 17 жилийн нүүр үзсэн байна.

Бүүр тодруулбал, хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, шашин шүтлэг зэргээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон ёсыг тогтоосон нийгэмд амьдарсаар 17 жилийн нүүр үзжээ. Гэтэл өнөөдөр хас тэмдэг зүүсэн, халзан толгойтой залуус “хятад хүнийг ална, дэлгүүр лангууг нь нураана шатаана, хятад хүнтэй явж харагдсан охидын үсийг нь хусна, хятадуудын талаар гомдол байвал бидэнд ханд, бид очоод алаад өгнө” гэхчилэн мэдэгдэж хэвлэлийн бага хурал хийж сууна. Тэргүүн гээч нэг нь телевизээр үзэгчидтэй шууд холбогдон ярилцахуйд утсаар холбогдож чадсан үзэгчдийн бүр дийлэнх нь дэмжиж харагдлаа. Хятад хүний л эсрэг бол юу ч ярьж, хийж болох нь ээ. Хэрэв зээ хятад хүн гэдгийг нь еврей хүнээр, хас тэмдэгтэй монгол залуусыг нь гитлерюгэндийн герман залуус болгон солиодохвол нацизмд хийрхсэн 19З0-аад оны Герман орныг санагдуулам. Тийм ээ. Тэр үед хас тэмдэг зүүж, хар дүрэмт хувцас өмссөн герман залуус еврейчүүдийг еврей хүн болж төрснийх нь төлөө зодож, алж, дэлгүүр лангуу, орон байрыг нь нурааж, хожим нь өтгөс нялхастай юутай хээтэй нь амьдаар нь, олон мянгаар нь зориулалтын тусгай зууханд галдан шатаасан юм. Нялх хүүхдээ элгэндээ тэвэрсэн эх хүнээс хүүг нь булааж аваад хүн шатаадаг зуух руу шидэж байсан гээд бод доо! Нацист үзэл сурталд хордсон германчууд даварсаар еврейгээр зогсохгүй дэлхийн бүх үндэстэнд дайсагнаж, хүн төрөлхтөнд дайн зарлаж хийрхсэн юм. Нацист Герман хүн төрөлхтөнд асар их гай гамшиг авчирсныг дэлхийн түүх цусаар бичиж үлдээсэн байдаг. Гэхдээ тэднийг хүн төрөлхтөн олон сая иргэнийхээ амиар 1945 онд няц дэвсэж улс орныг нь хэсэглэн хувааж “хүмүүжүүлсэн” билээ. Гэтэл өнөөдөр гурван сая хүрэхгүй хүн амтай жижигхэн Монголд Хятадын эсрэг үзлээр гараагаа авч буй нацизм мэндлэх нь ээ. Хөөрхий, “Хөх Монгол“ бүлэг гээчийн залуус, тэднийг дэмжих үзэгчид нацизм гэдэг үзэл санааг төдийлөн мэдэхгүй биз.

Тэд өөрсдийгөө эх орончид, үндэсний үзэлтэн гэж боддог биз. Үнэндээ тэд эх орондоо ямар гай чирч авчрахаа төсөөлөөгүй яваа. Монгол нацист Монгол болох юм бол бөөс мэт бяц гишгүүлж хумхын тоос болно. XXI зууны соёлт ертөнцөөс манийг өмгөөлөх хэн ч олдохгүй. Ёстой хохь л гэх биз. Ингэвэл Монгол Улсын төгсгөл ирэх буй заа. Нацист Германы гайг хамгийн ихээр амссан гүрэн бол манай хойд хөрш болох оросууд. Урд хөрш маань гэвэл гутамшиг, дарлалыг үзэхээрээ нэг болж, өнөө хэр “Нохой, хятад хүн орохыг хориглоно” гэсэн хаягийг мартаагүй хятадууд бөлгөө. Хоёр хөршийнхөө аньж амжаагүй шархан дээр давс үрж байж эх орноо үгүй хийчих гээд байгаа хүмүүсийг ямар эх орончид гэх юм бэ?

Би Хятадын коммунист удирдагчдын бодлогоос маш их болгоомжилдог, үүнийгээ ч хэлдэг, бичдэг. Тэр лугаа захидаг, сануулдаг. Би улс орон маань Хятад улсаас эдийн засгийн хувьд хараат болох вий хэмээн эмээдэг хүн. Монголчууд бид улс төр, соёл гээд бүх талаараа хараат улс болох аюултай. Монголчууд бид нэгэн их гүрний хараат, түгжигдмэл улс байхын зовлон зүдгүүрийг амсахаараа нэг болсон. Энэ тухай УИХ-ын танхимд ч хэлдэг, сонин хэвлэлд ч бичдэг. Би тусгаар тогтносон Монгол Улсыг алдагдсан нутгаа гэж гөрддөг Хятадын зарим судлаач, настнуудын донгосохыг сонсож тэвчихгүйгээр барахгүй элэнц хуланцаас минь хамгаалж Цагаан хэрэм босгосноо мартсан уу гэж мохоодог нэгэн. Гэхдээ би улсын маань тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг хүндэтгэн үзэх Хятад улстай найрамдалт сайн хөршийн харилцаагаа байнга хөгжүүлэн бэхжүүлэх нь үнэхээр сайн хэрэг гэж үздэг, бас. Хятад улсын эдийн засгийн хөгжил дэвшил нь манай эдийн засгийг хүндрэл бэрхшээлээс гарч хөгжин дэвшихэд ихээхэн тустайг бид харсаар байна. Хятадууд аргагүй л лут үндэстэн. Хүн төрөлхтний түүхийг босгосон нэгэн багана нь яах аргагүй мөн. Өөр нэгэн их үндэстэн болох энэтхэгчүүдтэй хослон дорнын соёл иргэншлийг үндэслэсэн юм. Британийн Ерөнхий сайд асан М.Тэтчер “Энэ дэлхийд хамгийн ажил хэрэгч хүмүүс бол хятадууд“ гэсэн байдаг. Хятадууд “Өөртөө тусалж чадахгүй хүнд Бурхан тусалж чадахгүй” гэсэн ихэд хэрсүү шүтлэгтэй. Зөвхөн хөдөлмөрлөж байж бусдын дээр гарна хэмээх япон, солонгос, вьетнам зэрэг Азийнхны амбиц хятадуудаас эхтэй. Үнэхээр хятадуудын хачин их хөдөлмөрч ажилсаг болохыг хараад би атаархдаг. Монголчууд бид түүнээс илүү давж гарахаар хөдөлмөрлөдөг болох юмсандаа хэмээн санааширдгаа нуух юун. Хятад хүн арвилж хямгадахдаа тэвчээр заах нь гаргуун. Ухаалаг тооцоо бол тэдний мөн чанар. Үүнээс монголчууд бид сурууштай. Хятад эрчүүд гэр бүлээ тахин шүтэж, түүнийхээ төлөө үхэн хатан зүтгэх нь уярам. Өөрийн ажил хэргийн бүтэлгүйтлийн учир шалтгааныг давын өмнө өөрөөсөө хайдаг хятадуудын дотуур тамирыг би бахаддаг. “Бусдаас буруу хайх нь чөтгөрийн тавьсан урхи” хэмээх асар гүн утга бүхий хэлц үгтэйд нь бас бахаддаг. Хятадуудын рационализм нь тэднийг амьдрах чалхтай болгох бөлгөө. Монголчууд бид хятадуудын сайн чанарыг олж хараад тэднээс суралцаж чадвал доор нь үл орох билээ. Чингэсийн үед монголчууд ингэж чадсан юм. Өвөг дээдсийн ухааныг өвлөхийн оронд “хятадуудыг ална” гэх зэргийн мангар юм ярьж, өөрсдийн өчүүхэн атгаг санаандаа өөрсдөө хордож сууснаар бид бусдын инээдийг л барна. Ер нь атгаг санаатай хүн түүндээ хордоод ухаан нь самуурч, бэтгэрч үрчийгээд улам бүр доройтон суудаг билээ. “Муу санаа биеэ отно” хэмээх монголчууд бидний үг бий.

2005 оны сүүлээр намайг Австралид очих үед ихэд шуугиан тарьсан нэгэн хэрэг болсныг өнөө хүртэл мартаагүй явна. Австралид цагаачилж ирээд иргэн нь болсон вьетнам залуу Сингапур улсад хар тамхины наймаа хийж яваад баригдан цаазлуулах болжээ. Түүнийг цаазлуулахгүйн тулд Австрали улсын Засгийн газар, шашин, олон нийтийн байгууллагууд нь чадах бүхнээ хийж байлаа. Гадаад хэргийн сайд нь Сингапурын талаас “манай залууг өршөөгөөч” гэж царай алдан гуйж, хэлцэл хийх гэж байдгаараа чармайх аж. Яаж ч хичээгээд Сингапурын хатуу төрөөс өршөөл авч чадаагүй юм.Тэгээд мөнөөх вьетнам залуу цаазлууллаа. Цаазлуулах үйл явцыг телевизээр шууд дамжууллаа. Энэ үед олон арван мянган цагаан арьстан австраличууд гудамж, сүм хийдийн өмнөх талбайд цуглан лаа асааж, вьетнам залуугийн төлөө залбирал үйлдэцгээж, олон цагаан арьстнууд уйлж зогсохыг нь би харсан билээ. Савхин хувцас өмсөөд энд тэндээсээ гинж унжуулсан танхай байрын хэсэг цагаан арьстан охид, залуус өөр хоорондоо тэврэлдэн уйлалдаж, нэгэн сахалтай бүдүүн эр нь чанга чангаар бархиран гингэнэж байсан нь одоо ч нүдэнд харагдах шиг болдог юм. Вьетнам залуугийн төлөө энэлсэн тэдгээр цагаан арьстан австраличуудыг хараад би биширч өөрийн эрхгүй догдолсон юм. Хүнийг үл ялгаварлан, дээдэлдэг ардчилсан нийгэм сэтгэл хөдлөм аж. Монгол Улсаа ийм болгох гэж бид 1990 оны хувьсгалыг хийсэн билээ! Үүнийг хас тэмдэгтэй, халзан толгойтой залуус ойлговол зохино.

Жич: Монгол Улсад оршин суугаа хятад болоод гадаадын иргэд хуулийн өмгөөлөлд байгаа хэмээн найдъя!